Pawlikowski Stefan (1896–1943), pilot, pułkownik WP. Ur. 11 X w Kozłowie w gub. mińskiej, był synem Władysława, inżyniera, i Józefy z Morawskich. Do szkoły uczęszczał w Wilnie. Maturę zdał w Moskwie. Od sierpnia 1916 służył w armii rosyjskiej. W okresie 1 IX 1916 – l II 1917 ukończył Teoretyczną Szkołę Lotniczą oraz Szkołę Pilotów w Moskwie. W marcu 1917 został wysłany do Francji do Wyższej Szkoły Pilotów. Na skutek wypadku samolotowego od lipca 1917 do lutego 1918 leczył się w szpitalu, później kontynuował naukę. Od 1 VII 1918 przebywał na froncie francusko-niemieckim i brał udział w lotach bojowych. Wówczas zdobył pierwsze doświadczenie pilota myśliwskiego w walce. W połowie listopada 1918 dołączył do grupy polskich lotników w armii dowodzonej przez gen. Józefa Hallera. W armii tej w r. 1919 awansował do stopnia podporucznika. Do Polski przybył w maju 1919 i służył w 59 eskadrze lotniczej. Z dn. 15 VIII 1919 został przydzielony do Centralnych Warsztatów Lotniczych w charakterze pilota kontrolującego. W kwietniu 1920 powrócił do linii do 19 eskadry lotniczej, z która wyjechał na front polsko-radziecki w rejon Borysowa, gdzie przeprowadził szereg walk powietrznych i zestrzelił jeden samolot oraz dwa balony nieprzyjaciela. W dn. 25 VII 1920 odkomenderowany został po odbiór samolotów do Włoch. Stanowisko pilota kontrolującego w Centralnych Zakładach Lotniczych objął ponownie 1 III 1921. W październiku t. r. bezterminowo urlopowany, pełnił funkcję pilota na linii Warszawa–Paryż. Do stopnia porucznika awansował w r. 1921, a kapitana w r. 1922.
Do służby czynnej powrócił 15 III 1922 i został przydzielony do 18 eskadry 1 p. lotniczego. W czerwcu t. r. mianowano go zastępcą dowódcy 18 eskadry lotniczej. W okresie sierpień–listopad 1922 odkomenderowany był do Wyższej Szkoły Pilotów w Grudziądzu. W r. 1922 brał udział w locie okrężnym o puchar Min. Spraw Wojskowych na trasie Warszawa–Lwów–Kraków–Poznań–Warszawa, długości 1245 km i odniósł zwycięstwo na samolocie Bréguet XIV. W maju 1924 objął dowodzenie 7 eskadrą lotniczą. W t. r. dokonał przelotu nad Alpami na samolocie Potez XV na trasie Francja–Włochy–Jugosławia–Austria–Polska. Na trzymiesięczny kurs doszkolenia w Rembertowie skierowano go 14 IX 1925. Do 2. p. lotniczego przeniesiony został 10 I 1926 i przydzielony do eskadry treningowej jako instruktor, a jednocześnie jako pilot oblatujący pułku. W dn. 7 VI t. r. powrócił do 1 p. lotniczego i objął dowództwo 3 dywizjonu lotniczego. Od 30 VI 1926 do 30 VI 1928 odbywał karę dwóch lat twierdzy, wg akt personalnych P-ego – «za zabójstwo i nieposłuszeństwo władzy» (Akta sprawy sądowej nie zachowały się. Na temat popełnionego przez P-ego zabójstwa istnieje parę wersji, jedna z nich podaje, że zastrzelił własnego kierowcę za obrazę munduru). Po zwolnieniu przeniesiony został do 2 p. lotniczego na stanowisko przewodniczącego Komisji Odbiorczej Parku. W okresie od października 1928 do stycznia 1929 przebywał na kursie dowódców eskadr przy Szkole Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie. W lipcu 1929 przeniesiono go do 3 p. lotniczego, w którym dowodził eskadrą lotniczą, a następnie dywizjonem lotniczym. Do stopnia majora awansował w r. 1930. Zastępcą dowódcy 1 p. lotniczego został w kwietniu 1934, a dowódcą w sierpniu 1938. Do stopnia podpułkownika awansował w r. 1936, pułkownika w r. 1939.
Dn. 24 VIII 1939 P. otrzymał dowództwo Brygady Pościgowej, której był jednym z inicjatorów i twórców. Jednostką tą w wojnie obronnej Polski 1939 umiejętnie dowodził, przyczyniając się do zestrzelenia przez Brygadę 45 samolotów nieprzyjaciela. W dn. 17 IX t. r. na rozkaz ewakuował się z Brygadą do Rumunii. Stąd po kilku tygodniach przedostał się do Francji, gdzie objął stanowisko komendanta Centrum Szkolenia Lotnictwa w Polskiej Bazie Lotniczej w Bron pod Lyonem. W okresie od maja do czerwca 1940 r. przeszedł staż w lotnictwie francuskim. Po kapitulacji Francji przedostał się do Anglii, gdzie w Blackpool został komendantem Centrum Wyszkolenia Lotnictwa. Od 6 XI 1941 pełnił funkcję oficera łącznikowego w brytyjskim dowództwie lotnictwa myśliwskiego. Jednocześnie odbywał loty bojowe. Wyróżniał się osobistą odwagą i zdolnościami organizacyjnymi. Duże zasługi położył w dziedzinie szkolenia pilotów. Zginął nad Francją 15 V 1943 w walce powietrznej 315 dywizjonu myśliwskiego. Pochowany został w Meauvaines w Normandii. Pośmiertnie mianowany został generałem brygady. P. odznaczony był Krzyżem Orderu Virtuti Militari 5 kl., Orderem Polonia Restituta 5 kl., Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi oraz medalami pamiątkowymi.
Był żonaty; żona jego pochodziła ze spolszczonej rodziny niemieckiej w Poznańskiem; w czasie drugiej wojny światowej przeprowadziła rozwód (w Poznaniu).
Encyklopedia II Wojny Światowej, W. 1975 (fot.); Mała Enc. Wojsk., W. 1970 II; Kryska-Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski niepodległej, Londyn 1976 (fot.); Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Bartel R., Chojnacki J., Królikiewicz T., Kurowski A., Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939, W. 1978; Cynk J. B., Polish Aircraft 1893–1939, London 1971; Kalinowski F., Lotnictwo polskie w Wielkiej Brytanii 1940–1945, Paryż 1969; Koliński I., Regularne jednostki Wojska Polskiego (lotnictwo), W. 1978; Kurowski A., Lotnictwo polskie w 1939 roku, W. 1962 s. 77, 79, 247, 339; P. Z., Poczet chwały oręża polskiego, „Wojsko Lud.” 1962 nr 12 s. 74–5; Pawlak J., Brygada Pościgowa – Alarm!, W. 1977 s. 80 (fot.), 244–5 i passim; Rzepniewski A., Wojna powietrzna w Polsce – 1939, W. 1970; Zaczkiewicz W., Lotnictwo polskie w kampanii wrześniowej 1939 r., Ł. 1947 s. 49, 58; – Karpiński S., Na skrzydłach huraganu, Londyn 1976–7, I–IV; Włodarski A., Materiały do historii rodu Cholewitów-Pawlikowskich, W. 1929 s. 14; Zając J., Dwie wojny, Londyn 1964; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1968 nr 21; – CAW: Akta personalne P-6998.
Mieczysław Cieplewicz